Psikolojik Danışma ve Rehberlik

ÇOCUK VE YALAN

        Hiçbirimiz ‘yalancı’ insanlar olarak dünyaya gelmeyiz. Yalan söyleme, öğrenilmiş bir davranıştır. Gerçek ve gerçek olmayan ayrımı yapmak zamanla gelişen bir olgudur.

       Çocuklar, Piaget’ in Bilişsel Gelişim Kuramı’ na göre İşlem Öncesi Dönem’de (2-7 yaş) kendi isteklerini elde etme amacıyla hareket ederler.

    Çocuklarımız işlem öncesi gelişim döneminde iken kimi şeyleri taklit edebilme yetisi gelişir. İşlem öncesi dönemin en önemli özelliklerinden biri de ‘benmerkezci’ tutumdur. Benmerkezci tutumda olan çocuklar her gelişen olaydan kendilerini sorumlu tutarlar. Yağmurun onun için yağdığını, anne babasının kendisi yüzünden kavga ettiğini, kendisinin en sevdiği meyve örneğin çilek ise herkesin de en sevdiği meyvenin çilek olduğunu düşünür. Benmerkezci tutum ve taklit etme davranışı yalana sebep olabilir. 5 yaşına kadar çocukların söylemiş olduğu yalandan endişe etmeye gerek yoktur.

   Somut İşlemler Dönemi’ne(7-11 yaş) gelen çocuk için yalan söyleme davranışını dikkate almak gerekir. Çocuğun yalan söylediğini fark ettiğimiz anda nasıl davranacağımız ve çocuklarımıza ne gibi öğretiler vereceğimiz büyük önem taşır. Sergileyeceğiniz davranış, yalan söyleme davranışının seyrini de değiştirecektir.

       Ebeveynlerin doğru çözüm yöntemlerini aramaktan önce yalan söyleme davranışının altında yatan temel sebeplerin neler olduğunu bilmesi gerekir.

ÇOCUĞUM NEDEN YALAN SÖYLÜYOR OLABİLİR?

YALANCILIĞIN NEDENLERİ

       Yalancılık, çevresel ilişkilerle birlikte ele alınmalıdır. Bu yüzden öncelikle çocuğu yalan söylemeye teşvik eden nedenlerin bulunması gerekir. Çocuğa yalan söylemesini kolaylaştıran diğer bir yol da taklittir. Yalan söylemeyi taklit yöntemiyle öğrenen çocuk, öncelikle yalanın kendisine bazı avantaj ve olanaklar sağladığını saptar.

            Kıskançlık, korku, çekingenlik, suçluluk duygusu, aşağılık duygusu ve baskı görme çocuğu yalana iten etmenlerdir.

YALANIN PSİKOLOJİK NEDENLERİ

• Çevresindeki insanların kötü örnek olması
• Çocuklar arasında kıyaslama yapılması
• Çocuğun yaptığı hatalar sonucu ağır cezalar alması
• Çocuğun sevgi ve ilgi ihtiyacının ebeveynler tarafından yeterince karşılanmaması
•  Ebeveyn tutumlarında tutarsızlık
•  Çocuğun yapabileceğinden fazla ve güçte sorumluluk verilmesi

                                                   

         Daha çok İşlem Öncesi Dönem ’deki (2-7 Yaş) çocuğun söylediği yalan türüdür. Hayali arkadaşlıklar, yaşanmamış olaylar, duyduklarının etkisinde kalarak söylediği periler, canavarlar bu yalan türünün en sık rastlanan örnekleridir.

                                                             ABARTILMIŞ YALAN

       Çocuklar duyduğu bir olayı kendi hayal dünyasıyla zenginleştirerek yaşamış gibi anlatır. Olaylardaki kişileri ve nesneleri abartır. Heyecan yaratmak, dikkat çekmek için söylenen yalanlardır.

SOSYAL YALAN

       En yaygın olan yalandır. Çoğu zaman yetişkinliklerin söylediği ya da çocuğa söylettiği yalanlardır. Örneğin; eve misafir gelecektir ebeveyn çocuğa misafirlik teklifini kabul etmemek için çocuktan hastayım demesini ister.

SAVUNMA YALANI

       Çocuk ya da gencin daha çok kendini korumak için söylediği yalandır. Fazla baskı, ağır cezalar, sorgulanma, tehdit edilme durumlarında kullanırlar.

       Çocuktan şüphe duyulması, güven verici konuşmaların yapılmaması, çocuk doğru söylediği zamanlarda ‘’hayır yalan söylüyorsun’’ gibi ithamlar yalan davranışını alışkanlık haline dönüştürür.

YÜCELTİLMİŞ YALAN

      Takdir görme, onay ihtiyacını karşılamak için söylediği yalanlardır.

PATOLOJİK YALAN

      Patolojik yalanın en önemli özelliği inandırıcılık özelliğinin yüksek olmasıdır. Ailelerin en çok dikkat etmesi gereken yalan türüdür. Alışkanlık haline gelmiş yalandan farkı çocuğun herhangi bir çıkar gözetmiyor olduğu halde yalan söylemesidir. Yalanlarına inandığını görmek çocuğa zevk verir.

Çocuğunuzun yalan söyleme eğiliminde olduğunu düşünüyorsanız ne yapmalısınız?

•    Söyledikleriniz ve yaptıklarınız arasında tutarlılık olmalıdır. Örneğin; çocuğunuza “Yalan kötü bir şey” dedikten sonra eşinize yalan söylemeniz tutarsız bir davranıştır ve çocuğunuz bu noktada sizin söylediklerinizi değil yaptıklarınızı yapar.
•     Çocuğunuzun söylediği yalanın içeriğine değil, yalan söylemesinin sebebine odaklanmalısınız.
•    Çocuğunuzun yaptığı yanlış davranıştan sonra ceza yöntemini kullanmamalısınız. Ne yapmaması gerektiği değil ne yapması gerektiği konusunda konuşma yapmalısınız.
•     Çocuğunuzla etkili iletişim kurmalısınız. Size anlattığı şeyi sonuna kadar dinlemek, empatik tepkiler vermek önemlidir. Çocuğunuzla iletişim kurarken gerçekleri gizlemek, çarpıtmak onun gözünde sizi güvenilmez biri konumuna getireceği gibi size karşı dürüst olmasını da engelleyecektir.
•      Baskıcı ve otoriter ebeveyn tutumu, yalan söyleme davranışını pekiştirecektir. Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde ona kızıp onu cezalandırmak yerine neden buna gerek duyduğunu anlamaya çalışın. Korkularını, kaygılarını, çekincelerini anladığınızda bunlara sebep olan şeyi ortadan kaldırarak yalanın da önüne geçmiş olacaksınız.
•       Çocuğunuzun yaptığı yanlış davranıştan sonra ceza yöntemini kullanmamalısınız. Ne yapmaması gerektiği değil ne yapması gerektiği konusunda konuşma yapmalısınız.
•        Çocuğunuzun başaramayacağı isteklerde bulunmamalısınız.
•        Herkes gibi çocukların da takdir edilme ve onaylanma ihtiyacının olduğu unutulmamalıdır. Çocukların çoğu zaman sevgi ve onaylanma ihtiyaçları sebebiyle yalan söylediği unutulmamalıdır.

•    Çocuğunuzun hatalarına karşı aşağılayıcı, küçük düşürücü tepkiler vermekten kesinlikle kaçının. Çocuğunuzu etiketlemeyin. Böylece çocuğunuzun öz güveni olumsuz etkilenmeyecek ve korkmasını gerektirecek bir tepki olmadığından yalan söylemeye ihtiyaç duymayacaktır.
•    Çocuğunuzun yalan söyleme davranışının durmadığını, sık sık tekrarlandığını ve önüne geçemediğinizi fark ederseniz bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin.